Ελλάδα κάποτε και τώρα

27/4/2008
Η αυτοκινητική βία μαμή της καθημερινότητας της ελληνικής πόλης
Μια ανάγνωση των πρακτικών Σύγχρονοι μηχανισμοί βίας και καταπίεσης της Εταιρείας Σττουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας του Γιάννη Ρέντζο

Τα σκυλιά δαγκώνουν. Αυτό δεν ε(ναι καινούριο. Το έχουμε χωνέ­ψει. Δεν αποτελεί ούτε καν είδη­ση. Άλλωστε ο σκύλος είναι στον πολιτισμό μας ιερός, όπως η αγελάδα στον Γάγγη. Για μερικούς λό­γους, στην ελληνική πόλη, τα αυτοκί­νητα και κάθε δίτροχο ή πολύτροχο αυτοκινούμενο μέσο είναι τόσο σεβα­στά από παρωπιδοφόρες διοικήσεις, αστυνομίες, εισαγγελίες και κοινό όσο και οι αγελάδες του Γάγγη. Τα αυτοκίνητα λοιπόν, ανενόχλητα μέ­σα στην ελληνική πόλη, ρυπαίνουν, θο­ρυβούν, τρομάζουν, λασπώνουν, στρι­μώχνουν, απειλούν, εκτοπίζουν, εμπο­δίζουν, απαγορεύουν, αποκλείουν, πα­ραμονεύουν, καταπατούν, καταστρέ­φουν, τραυματίζουν, μωλωπίζουν, προ­καλούν κατάγματα, αφαιρούν ζωές. Με ένα λόγο επιβάλλουν βίαια τη λογική τους. Τη λογική του ισχυρού και τον πα­ραλογισμό «καθεστώτος». Ούτε και όλα αυτά είναι καινούρια. Και μάλιστα φαίνεται πως κάτι «δεν έχουμε πάρει είδηση» εδώ. Εννοούμε πως τίποτε από αυτά δεν φαίνεται να αποτελεί στοιχείο που να διευκολύνει τη μελέτη της βίας, της καταπίεσης και της καταστολής στην καθημερινή ζωή της σύγχρονης ελληνικής πόλης. Όλα τα παραπάνω για τη λειτουργία του αυτοκινήτου στην πόλη τα έχουμε πο­λύ καλά χωνέψει. Δεν ξεπετάγονται λοιπόν μπροστά στα μάτια μας όταν επιχειρούμε μια τυπολογία της βίας και της καταπίεσης στην ελληνική κοι­νωνία.
Μια πολιτισμική καθηγεμόνευση έχει επιβληθεί. Κάτι νέο και αντιφρονούν δυσκολεύεται να προβληθεί. Μια ζωή σε «καθεστώς».
Το αυτοκίνητο, μέσο ταχείας μεταφο­ράς σε καταστάσεις ζωής και θανάτου, αξιοπρεπούς μετακίνησης, ασφαλούς διέλευσης, ξεκούραστης προσπέλα­σης, ρυθμιζόμενης θερμοκρασίας, ρα­διοφωνικής ενημέρωσης, μουσικής διασκέδασης, επιλογής συντροφιάς, προστατευμένης παρατήρησης, ευχά­ριστης ατμόσφαιρας, καθώς και σήμα κοινωνικού γοήτρου, μένει στο απυρό­βλητο όταν ταξινομούμε τους σύγχρο­νους μηχανισμούς βίας και καταπίεσης στην πόλη. Ο ρόλος του ως εργαλείου καταστολής του αδύναμου στον ελλα­δικό γεωγραφικό χώρο λησμονιέται. Εί­ναι σαν, σε περίπτωση που θα μελετούσαμε απρόσεχτα τη βία σε μια πόλη επιτρεπόμενης οπλοφορίας, να βάζαμε εντός παρενθέσεως τα πυροβόλα όπλα επειδή, λέει, αυτά θα είχαν για κύριο σκοπό απλώς την προσωπική ασφά­λεια, την ψυχική ηρεμία και, εν εσχάτη ανάγκη, την αμυντική αντίδραση του οπλοφορούντος και όχι πρωταρχικά την άσκηση βίας. Εργαλείο άμυνας το πυροβόλο όπλο και μέσο μεταφοράς το αυτοκίνητο χρησιμεύουν και τα δύο, πέρα από τις κύριες λειτουργίες που αυτά υπηρετούν (όπως συμβαίνει και με πολλές άλλες επινοήσεις του πολιτι­σμού), ως φονικά όργανα, μηχανισμοί καταπίεσης, μέσα απειλής.
Ως προς τα φονικά αποτελέσματα, το αυτοκίνητο χρεώνεται, στη ζωή της ελ­ληνικής πόλης, με σαφώς μεγαλύτερο μερίδιο σε σχέση με το πυροβόλο όπλο. Είναι στατιστικά προφανές πως περισσότεροι άνθρωποι και μάλιστα «άοπλοι» πεζοί χάνουν τη ζωή τους και τη σωματική ακεραιότητα τους στην πόλη από το αυτοκίνητο, στα περιστατι­κά τροχαίου εγκλήματος («ατυχήμα­τα»), από όσους τραυματίζονται ή σκο­τώνονται από πυροβόλα όπλα. Οι οδη­γοί είναι, κατά την έννοια αυτή, φορείς μιας - έμμεσης, άλλα καθαρής - ένο­πλης βίας και καταστολής στην ελληνι­κή πόλη. Μετέχουν συλλογικά, σχεδόν πάντα ασυναίσθητα, αλλά και συχνότα­τα ενσυνείδητα (και μάλιστα ασυνείδη­τα, δυστυχώς), στην εκδήλωση και υπη­ρέτηση αυτόματων μηχανισμών βίας και καταστολής στην ελληνική πόλη. Πεζοπόρος της πόλης που δεν συμ­μορφώνεται με τους απάνθρωπους κα­νονισμούς της απόλυτης αυτοκινητικής κυριαρχίας στην ελληνική πόλη εί­ναι χαμένος. Και μάλιστα κινδυνεύει πολλαπλά αν από το μυαλό του περά­σουν σκέψεις για ιδεώδη νομιμότητας (στη διάβαση), δικαιώματα πολίτη (στο πεζοδρόμιο και τον πεζόδρομο) ή συ­μπάθειας προς τον αδύναμο (για παρα­χώρηση προτεραιότητας στον ανήμπο­ρο). Ο παραδειγματικός κολασμός θα επακολουθήσει. Οι οδηγοί, έχοντας επίγνωση της ιδιαιτερότητας τους μέ­σα στην πόλη, αντίληψη της δύναμης τους, αίσθηση σαφούς ανωτερότητας αλλά και ιδιαίτερες υποχρεώσεις λόγω της συμμετοχής τους στο σχηματι­σμό/στόλο των μηχανοκινήτων με τον οποίο διαπλέουν την πόλη, εκτελούν σε κάθε στιγμή το καθήκον τους. Φαιό κα­θήκον είναι γεγονός. Ένας φασισμός της ιδιαιτερότητας, της δύναμης, της «ανωτερότητας», της «ορθότητας», της περιφρόνησης του άλλου έχει γεν­νηθεί, υπηρετείται και αναπαράγεται.

Ο συγγραφέας, μέλος του συλλόγου «ΠΕΖΗ», διδάσκει στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλίας. Τελευταίο του βιβλίο Ανθρωπογεωγραφίες της πόλης. Στο άρθρο εκφράζονται προσωπικές απόψεις